伊西多汝斯《詞源》卷九(1-3)

譯注:戴玨

? ? 希斯帕利斯城主教伊西多汝斯的《詞源》是中世紀(jì)(公元7世紀(jì)初)的一部小型百科全書(shū)。這部作品在某種程度上反應(yīng)了中世紀(jì)文人的知識(shí)水平和思想觀念。
Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive Originum Libri XX
Liber IX
????Dē Linguīs Gentium. Linguārum dīversitās exorta est in aedificātiōne turris post dīluvium. Nam priusquam superbia turris illīus in dīversōs signōrum sonōs hūmānam dīvideret societātem, ūna omnium nātiōnum lingua fuit, quae Hebraea vocātur; quam Patriarchae et Prophētae ūsī sunt nōn sōlum in sermōnibus suīs, vērum etiam in litterīs sacrīs. Initiō autem quot gentēs, tot linguae fuērunt, deinde plūrēs gentēs quam linguae; quia ex ūnā linguā multae sunt gentēs exortae. Linguae autem dictae in hōc locō prō verbīs quae per linguam fīunt, genere locūtiōnis illō quō is quī efficit per id quod efficitur nōminātur; sīcut ōs dīcī solet prō verbīs, sīcut manus prō litterīs. Trēs sunt autem linguae sacrae: Hebraea, Graeca, Latīna, quae tōtō orbe maximē excellunt. Hīs enim tribus linguīs super crucem Dominī ā Pīlātō fuit causa eius scrīpta. Unde et propter obscūritātem sānctārum Scrīptūrārum hārum trium linguārum cognitiō necessāria est, ut ad alteram recurrātur dum sīquam dubitātiōnem nōminis vel interpretātiōnis sermō unīus linguae adtulerit.
īsidōrus, -ī: 陽(yáng). 伊西多汝斯。
Hispalēnsis, -e: 形. 有關(guān)或?qū)儆谙K古晾梗℉ispalis,今西班牙塞維利亞)城的。
episcopus, -ī: 陽(yáng). 主教。
etymologia, -ae: 陰. 詞源。
Orīginum] orīgō, -inis: 陰. 開(kāi)端,起源。
gentium] 屬. 復(fù).
???gēns, gentis: 陰. 種族,民族,族群。
dīversitās, -ātis: 陰. 差異,多樣性。
exorta] exorior, -īrī, -tus: 不及. 開(kāi)始,出現(xiàn),產(chǎn)生。
in aedificātiōne] 時(shí)間離格用于非時(shí)間名詞需加介詞in。
turris] 屬.,指巴別塔。
???turris, -is: 陰. 塔,塔樓。
dīluvium, -iī: 中. 洪水。
priusquam: 連. (搭. 虛擬. 帶有設(shè)想,預(yù)料的意味)在...之前。
superbia turris illīus] 建此高塔突顯了人類的高傲(見(jiàn)《創(chuàng)世紀(jì)》)。superbia是dīvideret的主語(yǔ)。
in dīversōs signōrum sonōs] dīvideret的補(bǔ)語(yǔ),“(分化)為不同的信號(hào)聲音”。
???signōrum] 同位屬格(appositional),也就是說(shuō)這sonōs是一種signum。
??????signum, -ī: 中. 手勢(shì),姿勢(shì);信號(hào),口令。
dīvideret] 未完成. 虛擬. 放在hūmānam和societātem之間,分化的動(dòng)作十分鮮明。
societās, -ātis: 陰. 集體,社會(huì)。
omnium nātiōnum] 作謂語(yǔ)用,即ūna lingua fuit omnium nātiōnum,“一種語(yǔ)言屬于所有民族”。
???nātiōnum] = gentium.
Hebraeus, -a, -um: 形. 希伯來(lái)的,猶太的。
patriarcha, -ae: 陽(yáng). 酋長(zhǎng),尤指以色列部落的先祖。
prophēta, -ae: 陽(yáng). 先知。
ūsī] ūtor, -ī, ūsus: (不)及. 使用。
sermō, -ōnis: 陽(yáng). 言語(yǔ),所說(shuō)的話;講話,對(duì)話。
nōn sōlum...vērum etiam: 不僅...而且,甚至。
littera, -ae: 陰. (復(fù).)寫(xiě)作,書(shū)寫(xiě)。
sacer, -cra, -crum: 形. 神圣的,與宗教有關(guān)的。
initium, -ī: 中. 開(kāi)始,開(kāi)頭。
autem: 小品詞. (引出新的因素或想法)呢,那么。
quot...tot...: 有多少...便有多少...。
deinde...linguae] 省略了fuērunt。
dictae] dīcō, -cere, -xī, -ictum: 及. 使用某種說(shuō)法,術(shù)語(yǔ)。
locō] locus, -ī: 陽(yáng). 地方,環(huán)境,情況。
Linguae...linguam] 前面的lingua指“語(yǔ)言”這個(gè)術(shù)語(yǔ),后面的lingua指“舌頭”。
???per: 介. 通過(guò)使用...。
fīō, fierī: 不及. 發(fā)生,產(chǎn)生。
genere...illō] 方式離格(in accordance with which)。
???locūtiō, -ōnis: 陰. 言辭,表達(dá)方式。
is quī...nōminātur] 這句話的意思是說(shuō): is quī (舌頭)使id (語(yǔ)言)產(chǎn)生,舌頭由于語(yǔ)言而被命名(為lingua)。
???efficiō, -icere, -ēcī, -ectum: 及. 制造,使產(chǎn)生,引起。
???per: 介. 由于,因?yàn)椤?br>dīcī] 被動(dòng). 現(xiàn)在. 不定式,與solet連用。
solet] 主語(yǔ)是ōs。
???soleō, -ēre, -itus: 不及. (搭. 不定式) 常有做某事的傾向。
tōtō orbe] 在何處離格,因?yàn)橛行稳菰~tōtus,所以不用介詞。
excellō, -ere, (-uī): intr. 突出,出眾。
Hīs...tribus linguīs] 手段離格。
super: 介. (搭. 賓.)在...表面或上面。
crucem] crux, -ucis: 陰. 十字架。
Dominī] 指耶穌。
Pīlātus, -ī: 陽(yáng). 彼拉多,耶穌受難時(shí)任猶太地區(qū)行政長(zhǎng)官。
fuit] 這個(gè)句子的主語(yǔ)是fuit,不是scrīpta,scrīpta限定causa,相當(dāng)于一個(gè)從句:super crucem Dominī fuit causa eius quae tribus linguīs ā Pīlātō scrīpta est.
causa, -ae: 陰. (對(duì)做錯(cuò)的事所負(fù)的)責(zé)任。
unde: 關(guān)系副詞. (敘述或議論中)由此,從這一點(diǎn)。
obscūritās, -ātis: 陰. 模糊,晦澀。
sānctārum] 屬. 陰. 復(fù). sānctus, -a, -um: 形.神圣的。
scrīptūra, -ae: 陰. (復(fù).)經(jīng)書(shū)。
hārum trium linguārum cognitiō] ‘對(duì)這三種語(yǔ)言的了解’
cognitiō, -ōnis: 陰. 熟識(shí),了解,掌握。
necessārius, -a, -um: 形. 必要的,必需的。
ut] 表目的。
recurrātur] 現(xiàn)在. 被動(dòng). 虛擬.,字面. ‘recourse may be had’。
???recurrō, -rrere, -rrī, -rsum: 不及. (搭. ad) 依靠,求助于。
dum: 介. (搭. 虛擬.) 假如,在...情況下。
sīquam] sīquī: 任何,無(wú)論什么。
adtulerit] 完成. 虛擬.;在這樣的條件從句中,現(xiàn)在. 虛擬. 更常用。
???adferō, -rre, attulī, allātum: 及. 激發(fā),引起(某種情感或精神狀態(tài))。
參考譯文:
卷九
????論各民族語(yǔ)言。 語(yǔ)言的差異出現(xiàn)于大洪水后巴別塔建成之時(shí)。因?yàn)樵谀亲母甙翆⑷祟惿鐣?huì)分化為不同的信號(hào)聲音以前,所有國(guó)家的人民都只有一種語(yǔ)言,叫做希伯來(lái)語(yǔ);先祖與先知不僅說(shuō)話的時(shí)候使用它,甚至進(jìn)行神圣的寫(xiě)作時(shí)也使用它。開(kāi)始的時(shí)候呢,有多少個(gè)民族,便有多少種語(yǔ)言,后來(lái)民族比語(yǔ)言更多了;因?yàn)橛梢环N語(yǔ)言產(chǎn)生了多個(gè)民族。然而“語(yǔ)言”一詞在這種情況下用于指通過(guò)舌頭而產(chǎn)生的言詞,按這種表達(dá)方式,制造其他事物的東西由于被制造的事物而得名;正如“口(舌)”常被用于指“言詞”,正如“手(筆)”常被用于指“書(shū)寫(xiě)”。神圣的語(yǔ)言有三種:希伯來(lái)語(yǔ),希臘語(yǔ),拉丁語(yǔ),它們?cè)谌澜缱顬橥怀?。因?yàn)楸死嘣谥鞯氖旨苌蠈?xiě)下的指控用了這三種語(yǔ)言。 由此,還因?yàn)槭ソ?jīng)的含糊,對(duì)這三種語(yǔ)言的熟識(shí)都是必要的,這樣,假如一種語(yǔ)言的話語(yǔ)引起了對(duì)名稱或解釋的任何疑問(wèn),便可求助于另一種語(yǔ)言。